Gemeentes voldoen nauwelijks aan de afspraak om in 2015 100% duurzaam in te kopen bij het wmo- en leerlingenvervoer. 73% van de leerlingenvervoer- en 83% van de wmo-aanbestedingen voldeden in de eerste helft van 2015 niet aan de minimum criteria voor duurzaam inkopen. Dit blijkt uit onderzoek van Natuur & Milieu naar de inkoop van mobiliteit bij gemeentes. 

Gemeenten en provincies hebben zichzelf (vrijwillig) als doel gesteld om vanaf 1 januari 2015 100% duurzaam in te kopen. “De resultaten zijn onthutsend”, aldus Maarten van Biezen, hoofd Mobiliteit bij Natuur & Milieu. “Ten eerste voldoet driekwart van de gemeentes niet aan de minimumeisen voor duurzaam inkopen. Bovendien zijn deze minimum inkoopeisen inmiddels achterhaald en ontoereikend voor echte verduurzaming van het wagenpark.”

Inkoop-eisen

Slechts 4 van de 71 onderzochte gemeentes, tonen echt ambitie door hogere inkoopeisen te hanteren: Haarlemmermeer, Nijmegen, Beuningen en Wijchen, stellen ambitieuze CO2-eisen of zetten in op elektrisch vervoer. 20% van alle onderzochte gemeentes stelt alleen de minimumeisen. 75% van de gemeenten stelt nog minder of zelfs geen duurzaamheidseisen.

De landelijk opgestelde minimumcriteria voor duurzame mobiliteitsinkoop zijn volgens Natuur & Milieu bovendien sterk verouderd en volstrekt ontoereikend voor echte verduurzaming. Zo gaan de CO2-criteria veel minder ver dan inmiddels gebruikelijk is in de zakelijke markt, staan de eisen voor luchtvervuiling nog dieselvoertuigen zonder roetfilters toe en ontbreken zelfs maatregelen die geld opleveren zoals zuinige banden.

Aanbestedingen

Opvallend is dat in veel aanbestedingen het belang van duurzaamheid wel genoemd wordt, maar dat er geen concrete eisen worden gesteld. “De oorzaak hiervoor lijkt zowel te liggen in een gebrek aan kennis en capaciteit bij de aanbestedende diensten”, concludeert de stichting. “Door het ontbreken van goede, makkelijk toepasbare informatie lukt het de gemeenten dan niet om duurzaamheid een plek in de aanbestedingen te geven.”

“Het is hard nodig dat de Rijksoverheid de minimumeisen aanscherpt, gemeenten beter ondersteunt en de voortgang monitoort. Daarnaast roepen we gemeenten op om ook zelf hun verantwoordelijkheid op te pakken en nu echt duurzaam in te inkopen”, aldus Van Biezen. “Mobiliteit heeft een grote impact op klimaat en luchtkwaliteit. Gemeenten zouden daarin het goede voorbeeld moeten geven. Een aantal koplopers laat zien dat het haalbaar, betaalbaar en effectief is.”

Leerlingen- en wmo-vervoer

In het onderzoek zijn alle 71 gemeentes gebenchmarkt die in de eerste helft van 2015 een aanbestedingstraject voor mobiliteitsinkoop hebben doorlopen. Dat betreft het eigen wagenpark van de gemeentes, leerlingenvervoer en WMO-vervoer (regionaal vervoer voor personen met een beperking).

De minimumeisen voor de CO2 uitstoot voor het leerlingen- en Wmo-vervoer zijn 130 tot 175 g/km. Deze eisen gelden alleen voor nieuwe wagens die tijdens de contractperiode worden aangeschaft. Voor de overige voertuigen worden geen eisen gesteld en speelt de zuinigheid daarmee geen rol in de selectie.

Criteria

“De minimumeisen voor de zuinigheid van de voertuigen zijn daarmee veel minder ambitieus dan hetgeen in de markt beschikbaar is én dat wat in de zakelijke markt gebruikelijk is.”, aldus Natuur & Milieu. “Daarmee lijken de criteria geen goede basis voor overheden die echt duurzaam willen inkopen.”

De minimumcriteria voor Wmo- en leerlingenvervoer zijn euro 4 (>3500 kg) of euro 5 (<3500 kg). Deze euronormen dicteren wat de maximale voertuigemissie van koolmonoxide (CO), koolwaterstof (HC), stikstofoxiden (NOx) en fijn stof (PM10) mag zijn. Het verschil in uitstoot tussen de verschillende euronormen is groot. Euro 4 en oudere voertuigen hebben geen roetfilter en stoten daarmee nog veel schadelijke fijn stof deeltjes uit. Voor alle dieselpersonenwagens en bestelbusjes is bovendien de uitstoot van NOx hoog. Zo is gebleken uit de recente ‘dieselgate’ discussies.

Euro-norm

Euro 4 is al vanaf 2005 verplicht voor nieuwe wagens, Euro 5 vanaf 2009 voor personenwagens en vanaf 2011 voor bestelwagens. Euro 6 heeft strengere normen voor de allerkleinste deeltjes en de uitstoot van stikstofdioxide en is verplicht vanaf 1 januari 2015 voor alle nieuwe wagens. De minimumcriteria sluiten dus voertuigen met een hoge emissie van gezondheidsschadelijke stoffen niet uit. “Voor gemeenten met ambities op luchtkwaliteit lijken de criteria daardoor geen goed minimum voor duurzaamheid”, concludeert de stichting.

Natuur & Milieu geeft in haar rapport gemeenten een aantal concrete aanbevelingen mee om de duurzaamheid bij inkoop van het vervoer te verbeteren:

• Definieer heldere bestuurlijke ambities voor duurzaam inkopen en maak concreet wat er van de aanbestedende diensten verwacht wordt op dit vlak. Breng daarmee de eigen inkoop minimaal in lijn met het duurzaamheidsbeleid (klimaat, leefbaarheid, luchtkwaliteit, hernieuwbare energie en duurzame mobiliteit).
• Maak de criteria voldoende specifiek; alleen een term als alternatieve brandstoffen of milieubrandstoffen noemen werkt niet. Neem of een specifieke technologie zoals elektrisch, waterstof, groen gas en/of een concrete resultaatverplichting in termen als CO2 prestatie en de maximale uitstoot van luchtvervuiling etc.
• Vertrouw niet blind op de handreiking duurzaam inkopen . De criteria daarin (lucht/ en CO2 uitstoot van auto’s) lopen achter bij wat haalbaar is. Kosteneffectieve opties zoals eco-rijden en zuinige en stille banden kunnen altijd probleemloos als minimumeis gevraagd worden. 18
• Geef gunningscriteria voldoende gewicht (min. 20%) zodat duurzaamheid daadwerkelijk meeweegt in de aanbestedingen.
• Gebruik naast gunningscriteria ook altijd minimumcriteria. Bij het gebruik van gunningscriteria is er immers geen zekerheid dat de duurzame optie geleverd wordt. Het uitsluiten van niet duurzame voertuigen en brandstoffen blijft daarom van belang
• Monitor regelmatig, maar zeker jaarlijks of de aanbestedingen voldoen aan de minimumcriteria voor duurzaam inkopen en de aanvullende ambities van de gemeente en bij welke aanbestedingen juist meer milieuwinst is geboekt en communiceer de resultaten aan college en de raad.
• Werk samen met en maak gebruik van de kennis van andere gemeenten en instellingen. Het delen van best practices, marktinformatie en achterliggende informatie kan hier een goede bijdrage aan leveren. En maak gebruik van de beschikbare kennis binnen de gemeente op het gebied van duurzame mobiliteit.

Looptijd

Verder speelt mee dat de gemiddelde looptijd van de beschouwde aanbestedingen 2 jaar en 9 maanden bedraagt. “Voor innovatieve technieken die investeringen vragen van de aanbieder is een langere looptijd gewenst om een kosteneffectieve oplossing te kunnen aanbieden”, aldus de stichting.

Bart Pals

Bekijk het volledige rapport van Natuur & Milieu